Najczęstsze przyczyny sporów patentowych

Wynalazczość polegająca na dokonywaniu kolejnych odkryć i znajdywaniu dla nich praktycznych zastosowań jest najpotężniejszym motorem rozwoju. Innowacyjne produkty i rozwiązania podnoszą jakość życia i można bez żadnej przesady powiedzieć, że zmieniają świat. Ich dokonywanie rzadko jednak jest zrządzeniem przypadku oraz efektem przebłysku geniuszu, a raczej efektem żmudnego i długotrwałego procesu. Odkrycie metody wulkanizacji kauczuku przez Goodyeara czy wynalezienie żarówki przez Edisona było wynikiem wielu eksperymentów, uporczywych poszukiwań oraz wiązało się z koniecznością ponoszenia niemałych kosztów.

Nic dziwnego, że każdy, kto staje się autorem wynalazku, chciałby czerpać przychody z tytułu jego wdrożenia do produkcji. Zabezpieczeniem słusznych roszczeń wynalazców staje się instytucja prawa patentowego, która rozwijana niemal od XV wieku oferuje rozwiązania pozwalające na ochronę własności intelektualnej i przemysłowej. Od dawna wiadomo jednak, że większość odkryć wiąże się z kumulacją potrzebnej wiedzy i często jest dokonywana równocześnie przez wiele osób, jak choćby w przypadku telefonu, który został odkryty przez Antonio Meucciego, a zgłoszony w urzędzie patentowym niezależnie przez Elishę Graya i Alexandra Grahama Bella. Również współcześnie jesteśmy świadkami głośnych sporów patentowych toczonych między korporacjami jak choćby Apple i Samsungiem, ale także batalii rozgrywających się na rynku polskim np. o prawa do nazwy Tiger. Przyjrzyjmy się bliżej naturze sporów patentowych, zobaczmy, czego dotyczą i sprawdźmy, w jaki sposób mogą się toczyć.

Dlaczego patenty mają znaczenie?

Uzyskanie patentu pozwala na korzystanie z ochrony, jaką zapewniają instrumenty zawarte w obowiązującym prawie ochrony przemysłowej. Patent stanowi swego rodzaju legalny monopol na wykorzystywanie rozwiązań, których dotyczy – możliwości wytwarzania konkretnego produktu czy urządzenia, procesu technologicznego albo nowego rodzaju zastosowania istniejącego wcześniej przedmiotu czy materiału. Celem zgłoszenia patentowego jest zagwarantowanie sobie wyłączności przez cały okres jego obowiązywania, a więc przez 20 lat od daty zgłoszenia patentowego. W przypadku wzorów użytkowych ochrona trwa przez 10 lat, natomiast znaki towarowe są zastrzeżone przez 10 lat, lecz istnieje możliwość przedłużenia tego okresu na kolejne 10-lecia. Dla wzorów przemysłowych ochrona trwa przez 25 lat, natomiast dla oznaczeń geograficznych jest bezterminowa.

Naruszenie praw patentowych jest uznawane za przestępstwo i zagrożone karą grzywny, ograniczenia albo pozbawienia wolności do roku, jeżeli natomiast wiąże się z uzyskaniem korzyści materialnych maksymalny czas ograniczenia albo pozbawienia wolności wzrasta do 2 lat. Osoba fizyczna lub prawna, która jest w posiadaniu patentu, może też w przypadku naruszenia swoich praw wystąpić z pozwem cywilnym. W jego ramach istnieje możliwość domagania się wypłaty odszkodowania, które będzie rekompensowało poniesione straty, zwrócenia korzyści osiągniętych w wyniku naruszenia patentu. Właściciel patentu może także złożyć pozew o zabezpieczenie roszczeń na czas prowadzenia sporu, np. zaprzestania używania przedmiotu patentu, a także wystąpić o zakaz dalszych naruszeń. Istnieje także możliwość domagania się wycofania produktów, które zostały wprowadzone do obrotu, a  naruszają prawa patentowe.

Uzyskanie patentu wymaga jednak przejścia procedury związanej z dokonywaniem zgłoszenia, a sam wynalazek musi spełniać zawarte w przepisach kryteria oraz nie może podlegać istniejącym wykluczeniom. W ramach składanej dokumentacji wnioskodawca powinien udokumentować, że proponowane rozwiązanie spełnia kryteria tzw. zdolności patentowej. Wynalazek powinien więc być nowy, a zatem taki, który nie był wcześniej znany ani użytkowany. Warunek nowości będzie spełniony, jeżeli wynalazek różni się od istniejącego tzw. stanu techniki w konkretnej dziedzinie. Zgodnie z przepisami wynalazek musi się odznaczać także tzw. poziomem wynalazczym, czyli jego istota nie może wynikać wprost z istniejącego stanu techniki. Oznacza to sytuację, w której poszczególne cechy wynalazku są nieoczywiste przy istniejącym poziomie technologii lub taki nieoczywisty charakter ma ich unikalne połączenie. Co ważne, wynalazek może dotyczyć jedynie określonego zakresu stosowania. Wynalazek musi także być uznany za nadający się do przemysłowego stosowania, czyli nadawać się do praktycznego wykorzystania w dowolnej dziedzinie.

Ze względu na dość skomplikowane kryteria związane z określeniem czy wynalazek odpowiada wymaganiom, zapisanym w obowiązującym prawie, najprostszym rozwiązaniem pozwalającym na uzyskanie patentu jest skorzystanie z usług rzecznika patentowego. Dzięki fachowemu przygotowaniu merytorycznemu osoba wpisana na listę rzeczników prowadzoną przez Urząd Patentowy będzie w stanie zweryfikować, czy w świetle istniejącego stanu prawnego oraz faktycznego poziomu rozwoju technologicznego wynalazek może zostać skutecznie zgłoszony. Czynności wykonywane przez rzecznika patentowego obejmuję jednak nie tylko kontrolę formalno-prawną zgłoszenia i weryfikację czy takie lub zbliżone rozwiązania nie zostały już opatentowane, ale także przeprowadzenie badania zdolności patentowej, badanie stanu techniki oraz badanie czystości patentowej. Rzecznik patentowy może także reprezentować klienta przed Urzędem Patentowym oraz występować w jego imieniu w sądzie w sprawach związanych z prawem autorskim, a także ochroną własności przemysłowej.

Rodzaje sporów związanych z prawem patentowym

Postępowania związane z prawem patentowym to nie tylko kwestie związane z przygotowaniem do złożenia wniosków, ale także sprawy związane z naruszaniem patentów oraz ich unieważnianiem, jak również ich wygasaniem. W przypadku naruszania praw patentowych w grę wchodzi korzystanie z wynalazku objętego patentem bez zgody posiadacza patentu. Taka sytuacja może mieć miejsce w przypadku tworzenia kopii produktów czy wykorzystywania identycznego procesu bez wykupienia odpowiedniej licencji. Do naruszenia patentu może jednak dochodzić także w bardziej złożony i nie zawsze oczywisty dla dokonującego go podmiotu sposób, np. przez zakup urządzeń produkcyjnych, które wykorzystują opatentowaną technologię. Naruszeniem patentu może być także sprzedaż produktów chronionych patentem, a nawet import produktu odpowiadającego temu, który na określonym rynku jest zabezpieczony patentem. Co ważne, naruszenia praw patentowych można dokonać zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio pomagając w ich dokonaniu.

Ze względu na duże skomplikowanie technologiczne większości bardziej zaawansowanych urządzeń i procesów ryzyko naruszenia praw patentowych jest dość wysokie, stąd często dochodzi do sporów sądowych na tym tle. Sposobem na uniknięcie tego rodzaju sytuacji jest prowadzenie badania czystości patentowej, które pozwala na dokładną weryfikację, czy wprowadzenie do obrotu konkretnego urządzenia lub rozwiązania nie będzie się wiązało z naruszeniem ochrony patentowej, działającej na danym obszarze. Ustalenie stanu faktycznego pozwala na podjęcie zawczasu odpowiednich kroków – zastosowania innego rozwiązania, wykupienia odpowiedniej licencji, ale także podważenie ważności samego patentu.

Procedura unieważnienia patentu może się odbywać w związku ze skierowaniem takiego wniosku ze względu na niespełnianie przez wynalazek kryteriów wymaganych do uznania za chroniony prawem własności przemysłowej albo w trybie sprzeciwu wnoszonego bezpośrednio po przyznaniu ochrony patentowej. W zależności od konkretnej sprawy unieważnienie patentu może się wiązać z podnoszeniem faktu, że nie spełniał on warunku nowości lub nie wykazywał odpowiedniego poziomu wynalazczego. Wnioski tego rodzaju wiążą się z wcześniejszym przeprowadzeniem badania pozwalającego na sprawdzenie, czy w istniejących publikacjach nie pojawiały się wcześniej informacje wskazujące na to, że rozwiązanie było już uprzednio znane. Poza możliwością uznania patentu za nieważny istnieje także opcja ograniczenia zastrzeżeń patentowych, jakie się z nim wiążą. Warto także pamiętać, że patent może wygasnąć w przypadku trwałej utraty możliwości korzystania z wynalazku przez jego posiadacza.

Ponieważ posiadacz patentu często nie zgadza się z argumentacją strony wskazującej na naruszenie jej praw lub dążącej do unieważnienia patentu wiele spraw z tego zakresu przybiera formę postępowań przed Urzędem Patentowym, gdy w grę wchodzą kwestie unieważnienia lub wygaśnięcia albo postępowania sądowego, jeśli chodzi o naruszenie praw własności intelektualnej.

Tryby postępowania w przypadku sporów patentowych

Spory związane z kwestiami patentowymi mogą być rozstrzygane przez Urząd Patentowy lub sądy powszechne. W przypadku Urzędu Patentowego są one rozpatrywane przez kolegia orzekające do spraw spornych, które działają w składach trzyosobowych, a w szczególnie złożonych przypadkach pięcioosobowych. Kolegia zajmują się m.in. sprawami o unieważnienie patentu, ale także prawa ochrony znaku towarowego czy wzoru przemysłowego. Przed kolegiami toczą się również postępowania związane z wygaśnięciem patentu lub prawa ochronnego na znak towarowy. Kolegia działają w ramach postępowań kontradyktoryjnych, ciężar dowodu spoczywa więc na stronach, podczas gdy kolegium pozostaje w sprawie jedynie arbitrem. Reprezentantem strony w postępowaniu przed kolegium orzekającym do spraw spornych może być rzecznik patentowy. W przypadku, gdy strony nie zgadzają się z wydanym postanowieniem, mają prawo do złożenia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

W przypadku sporów z zakresu prawa własności intelektualnej toczonych przed sądami powszechnymi orzekają specjalne jednostki utworzone w Sądzie Apelacyjnym w Poznaniu oraz w Warszawie, a także w Sądach Okręgowych w Warszawie, Poznaniu, Lublinie i Gdańsku jako sądy własności intelektualnej. Zajmują się one prawem autorskim oraz prawem własności przemysłowej, a także sprawami związanymi ze zwalczeniem nieuczciwej konkurencji. Sprawy o największym stopniu skomplikowania trafiają natomiast do sądu własności intelektualnej przy Sądzie Okręgowym w Warszawie. W ramach postępowań obowiązuje obowiązek zastępstwa procesowego przez rzecznika patentowego lub adwokata czy radcę prawnego, o ile wartość sporu przekracza 20 tysięcy złotych.

Ze względu na specyfikę spraw związanych z ochroną własności intelektualnej w postępowaniach dopuszczone są dodatkowe instrumenty prawne. Zalicza się do nich wezwanie do udzielenia informacji, które pozwala na wydanie wezwania do ujawnienia danych o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług, kiedy będzie to konieczne w celu dochodzenia roszczenia. Zastosowanie tej procedury jest możliwe po uwiarygodnieniu prawdopodobieństwa naruszenia patentu, zobowiązuje także do rozpoczęcia postępowania w ciągu miesiąca od wydania informacji przez podejrzewanego o naruszenie. Nieco podobny mechanizm polega na złożeniu wniosku o wydanie środka dowodowego, którym dysponuje naruszający. W razie niezastosowania się przez niego do wykonania postanowienia sądu fakty, których dotyczył dowód będą traktowane jako ustalone. Naruszający musi się też liczyć z koniecznością udostępnienia dowodów zabezpieczonych na wniosek dowodzącego naruszenia.

Warto pamiętać, że spory związane z prawami własności przemysłowej dotyczą nie tylko patentów. Wiele z nich dotyczy np. zbliżonych do siebie znaków towarowych, stosowania wzorów naruszających istniejącą ochronę wzoru przemysłowego np. ze względu na łudzące podobieństwo wprowadzające nabywcę w błąd.